Đã lâu lẩu lầu lâu. Trong một lần nhà văn Nguyên Ngọc nhờ đưa đi nghiên cứu văn hóa, tôi mời các bạn tới làng của người Ê Đê ở buôn Akó Dhông , thành phố Buôn Ma thuột. Lúc ấy buôn chỉ là chốn ở. Vắng khách.
Nơi đến là một căn nhà sàn gỗ bạc phếch màu nắng mưa, mái ngói thâm nâu mùi thời gian, ở giữa buôn, gồm toàn những căn nhà nhỏ yên bình nằm dọc theo hướng Bắc Nam. Theo truyền thống, sẽ có thêm một căn ( một cửa sổ) được nối, nếu một cô gái nào đó “ bắt chồng” về. Nhà của AMa H’Len, người bạn, cố giáo viên trường Dạy nghề Đăk Lak – anh chuyên ngành sửa chữa máy nông nghiệp . Khi ấy anh mất đã vài năm, chỉ có người vợ tóc bạc và con gái lớn tiếp đón. Không thể diễn tả hết sự ngạc nhiên của mọi người, kể cả nhà văn Nguyên Ngọc, người vẫn tự coi và được coi là rất thấu hiểu văn hóa Tây Nguyên. Câu cuối cùng trước khi rời khỏi ngôi nhà của mọi người, rằng “ không thể ngờ có sự văn minh đến thế trong không gian ở truyền thống Ê Đê ”.
Trước hết phải kể đến công của cố già làng Ama H’Rin, người đã kiên trì thuyết phục cả buôn theo một lối sống pha trộn hợp lý giữa văn hóa truyền thống Ê Đê với tinh hoa văn hóa Pháp suốt nhiều năm dài. Trước 1975, Buôn Kó Dhông gần như là nơi đầu tiên người Ê Đê học cách trồng cà phê và làm ăn chung dưới sự chủ trì của già làng, để đều có một đời sống kinh tế ổn định.
Sau 1975, bị nhiều áp đặt về lề lối làm ăn tập thể mới, những ngôi nhà dài dần trở nên mục nát, ván sàn rung rinh dưới mỗi bước chân người, những ô cửa sổ khép kín e ngại, cầu thang gãy bởi chẳng còn đón bước chân khách lên cửa trước, mái ngói sụt lở, vườn hoang hóa…bà con còn phải đuổi theo sự thất thường của giá cả cà phê để kiếm tìm sự ổn định nào đó cho kinh tế hộ gia đình, bỗng dưng mất đi sau hàng chục năm thịnh vượng. Mặc dù vậy, Già làng Ama H’Rin vẫn giữ được tâm nguyện gìn giữ không gian truyền thống của buôn sang, với khuyến cáo : có bán đất , làm nhà xây cũng lùi vô phía sau, đừng chắn mất hình ảnh nhà dài. Ở buôn, không chỉ có già làng Ama H’Rin duy trì việc dạy ching knă cho lớp trẻ, gìn giữ cây rừng cổ thụ, mà còn Ami H’Dit và chồng cố gìn giữ nghề dệt thổ cẩm, làm kong đồng, Ami Phi Ơm không bỏ làm rượu cần. Và rất nhiều giọng hát bỏng cháy tâm hồn cao nguyên, khiến du khách nghe một lần không thể nào quên, như : Y Jăk, Y Son của dòng họ Arul, Y Nan, Y Gim của dòng họ K’Buôr….
Rồi cũng đến lúc vẻ đẹp không tô vẽ ấy được nhận ra, khi Công ty Du lịch chọn làm một điểm đến. Nhưng buôn Kó Dhông chỉ thật sự trở mình tỉnh thức sau hàng loạt những thay đổi do sự tọa lạc của khách sạn Yang Sin, từ một phụ nữ Ê Đê đến từ buôn khác. Thêm một đội ching Knă đón khách gần xa, thêm Amí, Ama H’Loan hát arei, thổi đinh năm đinh buốt…Và ngôi nhà cổ của Ama H’Len cũng giật mình ra khỏi giấc ngủ dài, bởi cô con gái . Nhìn ra vẻ đẹp của chính tâm hồn cha, tâm hồn mình trong hình dạng căn nhà chẳng dài một hơi ngựa chạy cũ kỹ, nhỏ bé, H’ Len chắt chiu từng đồng từ rẫy cà phê để sửa chữa, dặm lại, thu lượm những hiện vật truyền thống văn hóa Ê Đê còn sót lại đâu đó, chất đầy căn nhà. Nào là ché Tuk, ché Tang, ché mẹ bồng con ( xưa kia phải mất hàng chục con trâu mới đổi được) ; nào là bộ nồi đồng lớn nhỏ, trống H’Gơr hai mặt da trâu đực trâu cái, bộ ching Lao, khung dệt, những chiếc bầu nước đen bóng màu suối ngàn…cùng với hoa lá của rừng, tô điểm. Để tôi lang thang đặt gót chân đến mọi buôn, bon, kon, plei, nhưng hai năm một lần, vẫn nhớ đưa lớp năng khiếu viết văn thơ của các em học sinh dân tộc về thăm. Bạn sinh viên Nhật nằm dài trên sàn nhà “ con chẳng muốn về. Ở Nhật nhà con cũng không được thế”…. Các con gọi đó là “ Vườn cổ tích”.
Cho đến ngày H’Len trở thành bà chủ của một tiệm cà phê nguyên chất từ suối hạt nâu bóng thơm lừng chảy về từ rẫy , đến không gian nhà sàn dài mái nhọn, với sự lại qua duyên dáng của những cô gái “ da nâu mắt sáng vóc dáng hiền hòa” trong váy áo Ê Đê. Cà phê A Rul nhanh chóng trở thành điểm hẹn của những người yêu Ban Mê, yêu cà phê. Thiên hạ hẹn nhau ngày nghỉ, bạn bè mời nhau mỗi lần ghé qua. Cô giáo dạy tiếng Ê Đê đưa học viên tới đàm thoại, bé gái đung đưa trên chiếc xích đu, bé trai áo choàng siêu nhân chạy đuổi bướm trong vườn. Góc này máy chụp hình nháy lên. Bên bàn nọ tiếng ghi ta nhè nhẹ bập bùng. Đẹp, bình yên và thư giãn đúng cách thưởng thức hương cà phê Cao Nguyên. Còn thiếu những đêm hát về Cao nguyên nữa H’Len nhé. Nhưng bạn vẫn có thể “ hãy đợi đấy !” mà, đúng không?
Đó chính là điểm hẹn của Ban Mê : cà phê A Rul, buôn Akó Dhông, tp Buôn Ma Thuột bạn nhé ( người địa phương gọi là Buôn A Kô Thôn).
Người Ê Đê chúng tôi xin mời !
Nguồn website linhnganiekdam.vn
0 nhận xét